Phải biết nhận sai để bớt sai

Sai sót trong y khoa là không tránh khỏi, ở VN đã vậy, ở các nước tiên tiến khác cũng vậy. Trong khi đó, tất cả sinh viên y khoa đều được dạy là không được phép mắc sai lầm vì sai lầm chính là tội lỗi.

Về cơ bản chúng ta có thể chia sai sót thành hai nhóm: nhóm “có thể tránh được” và nhóm “không thể tránh được”. Các sai sót không tránh được có thể hiểu đơn giản là các sai sót ngoài tầm hiểu biết và kiểm soát của chúng ta, và các sai sót có thể tránh được là những sai sót do sai lầm cá nhân, cẩu thả hay sơ suất.

Các sai sót có thể tránh được tưởng là nhỏ nhưng không hề nhỏ. Theo thống kê năm 2012 thì các sai sót y khoa có thể tránh được là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ ba ở Hoa Kỳ, chỉ sau bệnh tim mạch và ung thư. Xét một cách tổng quát, các sai sót y khoa có thể tránh được chiếm 1/6 số ca tử vong hằng năm ở Hoa Kỳ.

Tại VN chúng ta chưa có con số thống kê chính thức có bao nhiêu trường hợp tử vong hay tàn tật do những sơ suất hay sai sót của cán bộ y tế trong một năm. Mạng người vô cùng quý, và những ai đang ở trong ngành y đều hiểu hơn ai hết những lúc phải buông bát cơm đang ăn, vã mồ hôi, gồng mình cùng với đồng nghiệp giành giật lại sự sống cho bệnh nhân, vui với niềm vui cứu được bệnh nhân, buồn với mất mát của người nhà bệnh nhân. Nhưng dường như đang có một nghịch lý tồn tại trong y học là càng nhiều phương tiện chẩn đoán hiện đại, càng hiểu nhiều về bệnh lý, càng có nhiều lựa chọn điều trị chúng ta lại càng dễ mắc sai lầm.

Vấn đề là từ thuở còn ngồi trên ghế nhà trường, tất cả sinh viên y khoa đều được dạy là không được phép mắc sai lầm vì sai lầm chính là tội lỗi. Cách nhìn nhận này làm người thầy thuốc không có can đảm khi thừa nhận mình đã sai lầm và hậu quả thật khó lường.

Một trong những sự việc gần đây làm chấn động dư luận là việc bác sĩ Nguyễn Mạnh Tường phi tang xác bệnh nhân sau khi xảy ra tai biến. Hành động hi hữu, khó tưởng tượng, phi nhân văn, phi đạo đức này đã bị xã hội lên án mạnh mẽ. Xin không bàn tới y đức, y đạo, y thuật của bác sĩ Nguyễn Mạnh Tường mà chỉ xin nói tới việc nếu Nguyễn Mạnh Tường hiểu được sai lầm trong y học là không thể tránh được, chấp nhận một sự thật là mình đã phạm sai lầm khi điều trị cho bệnh nhân và đưa bệnh nhân vào cấp cứu ngay thì sự việc xảy ra chắc không đến mức đau xót như vậy.

Có trường đại học y nào dạy bác sĩ Tường hành động như vậy không? Có người đứng đầu đơn vị/ngành nào dung túng cho hành động như vậy không? Tôi có thể khẳng định là không. Hiện nay mỗi khi có sai sót và sự cố trong ngành nào đó xảy ra, người ta thường nhắm đến cá nhân là những người đứng đầu vì chúng ta không dám thừa nhận rằng bác sĩ Tường và một số trường hợp khác tương tự là sản phẩm của hệ thống giáo dục không biết khuyến khích con người ta can đảm thừa nhận sai sót của mình.

Chung sức tối thiểu hóa sai sót

Ở các nước tiên tiến, người dân được thông báo, cung cấp những thông tin về tình hình sức khỏe và những tai biến, rủi ro có thể xảy ra. Người dân, cộng đồng kết hợp với các thầy thuốc để cùng hợp tác, hạn chế tối đa những rủi ro có thể xảy ra và không có tâm lý đổ lỗi nếu có tai biến, rủi ro xảy ra.

Hệ thống y tế của chúng ta không đơn thuần chỉ do những người thầy thuốc xây dựng nên, hệ thống này do tất cả chúng ta, mỗi người là một viên gạch xây nên hệ thống. Hệ thống y tế cũng như bất kỳ hệ thống nào khác, chỉ được coi là an toàn và có khả năng vận hành tốt khi nào sai sót được ghi nhận như là một phần của hệ thống và là điều không thể tránh khỏi.

Hạn chế tối đa và thừa nhận sai sót trong hệ thống y tế, xem xét lại hệ thống để tìm ra cách khắc phục, để tối thiểu hóa sai sót (chứ không phải để không xảy ra sai sót) là việc cần làm. Mỗi khi sai sót xảy ra, thay vì tập trung đổ lỗi, quy tội cho một vài cá nhân, cho cơ quan quản lý hay cho người đứng đầu ngành như nhiều người trong số chúng ta đã làm hiện nay, thì chúng ta hãy nhìn nhận, tiếp cận với các sai sót theo quan điểm hệ thống nêu trên để xử lý một cách khoa học và hiệu quả như những nước phát triển trên thế giới.